In principe is decentrale afvalwaterzuivering in Nederland alleen maar toegestaan in buitengebieden die niet op het riool aangesloten zijn. Dit geldt vooral voor boerderijen of boerderijen die verbouwd zijn tot woonhuizen. Hiervoor gelden wettelijke regelingen voor de ‘Individuele Behandeling Afvalwater’ (IBA). In alle andere gevallen moet er een vergunning aangevraagd worden.
Bij decentrale afvalwaterzuivering worden de woningen niet aangesloten op het riool maar wordt al het huishoudelijk afvalwater gezuiverd om het direct op het oppervlaktewater te kunnen lozen of te kunnen hergebruiken.
Decentrale afvalwaterzuivering met hergebruik past in het actuele streven naar meer circulariteit. Het hergebruik van het gezuiverde water bespaart drinkwater. Er wordt geen gebruik gemaakt van het rioolstelsel en het afvalwater hoeft niet in de rioolwaterzuivering gezuiverd te worden.
Afvalwaterzuiveringssystemen zoals helofytenfilters kunnen goed worden geïntegreerd in de terreininrichting.
Door het hergebruik van gezuiverd afvalwater en gebruik van regenwater kan het dagelijks huishoudelijk drinkwaterverbruik met meer dan 50% gereduceerd worden.
De mogelijkheden voor hergebruik van gezuiverd afvalwater zijn sterk afhankelijk van de beschikbare hoeveelheid afvalwater en de kwaliteit. In principe zijn er twee mogelijkheden: zuivering met hergebruik van grijswater of van zwartwater. Grijswater is al het afvalwater exclusief het afvalwater van toiletspoelingen, dus het afvalwater afkomstig van de lichaamsverzorging (douche, bad en wastafel), de keuken, de textielwas, het schoonmaken, etc. Zwartwater is al het afvalwater, dus grijswater plus toiletspoeling. De benamingen ‘zwart’ en ‘grijs’ komen overigens voort uit de kleur van het water; grijswater heeft een enigszins grijze kleur en afvalwater dat met fecaliën is belast, kleurt na korte tijd zwart.
Lokale afvalwaterzuivering in een helofytenfilter
Een voorbeeld van een systeem van lokale afvalwaterzuivering in de vorm van een helofytenfilter is de Phytocube. De helofyten zijn in dit geval rietplanten. De Phytocube is een compact zuiveringssysteem geschikt voor 5 tot 6 personen dat betrouwbaar werkt en weinig onderhoud vereist. De zuiveringsprestatie van een Phytocube-systeem is vrij constant door de actieve beluchting. Dit is ook de reden waarom dit systeem zo compact kan zijn. Dergelijke systemen worden vaker toegepast en staan bekend als IBA systemen.
Het afvalwater van de woning wordt eerst voorgezuiverd in een septic tank, waar de vaste delen, vetten en oliën in achterblijven. Na de voorzuivering wordt het afvalwater in het Phytocube systeem gepompt. De bak van de Phytocube is gevuld met speciale poreuze korrels waarin de rietplanten wortelen. Op de wortels van de rietplanten en op de korrels groeien bacteriën die voor de zuivering van het afvalwater zorgen. De bacteriën worden hierbij ondersteund door de natuurlijke omgeving die gecreëerd wordt door de wortels van de rietplanten.
Dit proces wordt versneld en geïntensiveerd door de toevoeging van extra zuurstof van onder uit de bak.
Door de relatief lange verblijftijd in het systeem ontstaat er geen zuiveringsslib. Alle slib wordt binnen het systeem verteerd. Vanwege de natuurlijke omgeving rond de wortels van de rietplanten en de afwisseling tussen zuurstofrijke en zuurstofarme zones, ontstaat er een rijke variatie aan bacterieleven. Hierdoor worden zelfs moeilijker afbreekbare stoffen zoals medicijnresten, efficiënt verwijderd.
Er is slechts éénmaal per jaar een onderhoudsbeurt nodig wanneer er biologisch afbreekbare schoonmaakmiddelen en -zeep worden gebruikt. Vaker wanneer er reguliere schoonmaakmiddelen worden gebruikt.
De septic tank moet in de regel eens in de 5 jaar geleegd worden. Het materiaal wordt verwerkt bij de afvalwaterzuivering tot biomassa.